Elvis Presley leeft nog.
Maar Paul McCartney is al dood sinds 1966. Klimaatverandering is een leugen. De overheid houdt ons dom. De holocaust vond nooit plaats. De aarde is plat.

Dat de aarde plat is, zullen niet veel mensen meer geloven. Maar je wilt het aantal aanhangers van die andere stellingen niet zomaar de kost geven. Gezonde scepsis is van alle tijden, maar in ons informatietijdperk is steeds meer sprake van Scepsis 2.0. Een belangrijk kenmerk daarvan is een toenemend wantrouwen van journalistieke media, wetenschap en gerenommeerde instanties. In Duitsland (en in navolging daarvan ook in Amerika) wordt vaak Lügenpresse geroepen, als men vindt dat de berichtgeving niet overeenkomt met het gewenste beeld. In plaats daarvan shoppen mediavaardige Mitbürger zelf naar internetbronnen om het plaatje compleet te maken dat ze beter vinden passen. In het Midden-Oosten harken groepen allerlei ‘bewijs’ bij elkaar dat aantoont dat de aanslag op de Twin Towers eigenlijk een joods complet is. Andere groepen gebruiken dezelfde werkwijze om daaruit te concluderen dat de Amerikanen zelf de kwade genius zijn achter de aanslagen op zichzelf. Internet is een geweldige schatkist voor confirmation bias, de neiging om bevestiging te zoeken voor wat je al vindt of vermoedt.

Zo wordt een instelling als het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) gewantrouwd omdat het gemanipuleerd zou worden door de farmaceutische industrie om maar zoveel mogelijk vaccins te kunnen verkopen. Het CPB (Centraal Planbureau) is niet relevant omdat het ‘idiote berekeningen’ maakt. In een wereld die overspoeld is door de informatietsunami, is het gemakkelijker dan ooit om een wenselijke waarheid aan te trekken zoals je dat ook doet met een zelfgekozen merkbroek: jouw kleur, jouw smaak, jouw maat. Degelijk onderzoek en factchecking dat niet kleurt bij de eigen intuïtie wordt afgedaan met ‘maar een mening’. De realiteit als trend, als seizoensgevoelige mode. Er is een grote groep die gelooft dat de Apollo-maanlandingen nooit hebben plaatsgevonden. Young-Earth-creationisten geloven dat de aarde 10.000 jaar geleden geschapen is, inclusief volwassen mensen.

Natuurlijk weet iedereen dat er niet één enkele werkelijkheid bestaat, maar dat je vanuit een bepaald perspectief verschillend naar dezelfde wereld kunt kijken. Dat is normaal, dat is goed, als schoolvak heet dat straks ‘empathie’: begrijpen hoe andere mensen begrijpen. Maar dat is iets anders dan vrijblijvend winkelen in gedachten en ideeën over wat die wereld is, en wat we aan kennis en inzicht daarover in een paar duizend jaar bij elkaar sprokkelden over hoe de natuur werkt, hoe je zo goed mogelijk kunt waarnemen en analyseren, wat een steekhoudende conclusie is, hoe je zorgvuldig iets onderzoekt. Als de consensus verdwijnt over wat eeuwenlange ervaring en overlevering ons leerde, is het hek van de dam. Omdat elk geluid dan ‘maar een mening’ is, is een veelgedeelde post op Facebook over inentingen net zo relevant als een breed opgezet meerjarig onderzoek vanuit de World Health Organisation. Dan zijn we nog maar een stap verwijderd van de wijze waarop Romeinse auguren in alle wijsheid besloten of er door de Senaat vergaderd kon worden, of de legioenen konden uitrukken. Dan trekken we conclusies op basis van het analyseren van wolken, het vliegpatroon van vogels en de ingewanden van vissen. Blub.

LINKS

• Confirmation bias, waarom we altijd gelijk hebben.
• Waarom twijfelen mensen zo vaak aan de rede?
• Een klassiekertje inmiddels: ’Dat heb gestaan op Facebook.’  Dus het is waar.