Wie niet werkt zal niet eten. Werk aan de winkel. Loon naar werken.

Onze cultuur zit boordevol arbeidsethos, vol bevestiging van werk als centrale factor van zingeving. De essentie van ons bestaan. Werken moet, werken doet je goed. Werk is wat je bent. Daarom werken we zo hard dat minder werkdruk en meer vrije tijd al jaren hoog op alle verlanglijstjes staan. Een paar uur werken, de rest van de dag genieten. Machines doen de rest. Maar Keynes’ voorspelling uit 1930 dat we naar een 15-urige werkweek koersen is nooit uitgekomen. Dat is vreemd.

Ondanks alle vooruitgang en handige technieken om ons werk uit handen te nemen lukt het maar niet om de bespaarde tijd te verzilveren. Nooit meer afwassen, kolen scheppen of  piepers jassen? Nijvere mensen gaan direct op zoek naar andere werkzaamheden, formuleren meteen nieuwe wensen over waar de lege uren hoognodig aan opgestookt moeten worden. Op de werkvloer speelt hetzelfde. Automatisering, slimme kantoorsoftware en Het Nieuwe Werken ten spijt: al jaren wordt geconstateerd dat de effecten van die ict-revolutie niet zichtbaar zijn op de arbeidsproductiviteit. Elk gemak wordt meteen opgevuld met iets anders dat gedaan moet worden.

Het vooruitzicht dat robots straks al die onzin die ons van vrije tijd afhoudt kunnen overnemen, zou eindelijk eens echt tot nadenken moeten stemmen. Ik stel daarom een nieuwe Collectieve Arbeidsovereenkomst voor, een overkoepelend idee dat woorden geeft aan onze visie op werk in de toekomst. Een collectieve, maatschappelijk overeenkomst over wat arbeid voor ons betekent. Dus niet het tiendeprocentjesgeneuzel van old school cao’s, maar visie, richting en elan. Daar speelt mee dat ouderwetse cao’s uit de fossiele vakbondperiode steeds minder ter zake doen, zoals de bakkersbranche en grootgrutters AH en Jumbo lieten zien. Die spraken zelf wel wat af met hun werknemers toen overleg met de bonden vaststroperde. Wat zouden de ingrediënten van onze toekomstgericht Collectieve Arbeidsovereenkomst kunnen zijn?

Om te beginnen een goede onderbouwing waarom het oude idee van productieve arbeid als levensnoodzaak niet meer geldig kan zijn. Analyses genoeg die aantonen hoe allerlei processen beter door machines gedaan kunnen worden, hoe transacties, diensten en taken prima uitbesteed kunnen worden aan apparaten, geautomatiseerde handelingen en door de gebruiker/consument zelf. Op basis daarvan formuleren we het streven dat de samenleving van de 21^e eeuw een systeem ontwikkelt dat zo zelfvoorzienend is dat het de burgers ontslaat van de plicht tot arbeidsproductiviteit. Niemand hoeft, wie toch wil mag. De ervaring laat immers zien dat mensen toch wel zinvolle bezigheden zoeken. Dat zal ongetwijfeld een legertje lanterfanters opleveren die niets aan het maatschappelijk nut bijdragen, maar dat hebben we nu ook. Behalve dat we nu nog tijd, energie en geld stoppen in de bestrijding/facilitering ervan. Dat kunnen we ons besparen, zo is de eerste winst binnen.

Maar de volledige vrijheid van handelen zal een nog grotere groep stimuleren om nieuwe paden te zoeken, om zinvolle bezigheden te zoeken, om zichzelf te ontwikkelen, om de wereld te veranderen. Een cao dat ons daarvoor de ruimte geeft kon weleens een veel krachtiger stimulans voor bewustwording, innovatie en verandering zijn dan alle daartoe geoormerkte budgetten bij elkaar. Je schept daarmee de ultieme voorwaarde: ontvankelijke mensen, met een gigantisch, geavanceerd robotpark ter beschikking, en alle tijd om daarmee iets te doen waar we beter van worden. Die 80% robotparticipatie is geen utopisch gegeven meer. Onze Nieuwe Cao nog wel. Maar het verdwijnen van arbeid ‘as we know it’ moet een goede aanleiding zijn om serieus werk te maken van invulling van het werk-loze tijdperk.
Allez hop. De handen uit de mouwen.

LINKS

• Waar draait een zinvol leven eigenlijk om? De documentaire ‘Down to earth’ geeft een mooi beeld hoe daar over de hele wereld over gedacht wordt.
• Sommigen zeggen dat de 15-urige werkweek van Keynes eigenlijk al lang realiteit is.
• Het meeste werk bestaat sowieso uit bullshit-jobs.
• Cao’s… de paardentram van de arbeidsmarkt.
• Zolang het nog mag: zo tuig je een robot af.