Biep biep, tingel tingel. Een volle mailbox. Vrachten ongeziene posts op Facebook, Instagram en Snapchat. Mijn mediawereld is één lange schreeuw om aandacht. Ik heb een arsenaal aan technische middelen om alles overal te volgen, maar niet de tijd. Onrustig word ik daarvan, want niet alleen blijft er van alles aan mijn mouw trekken, ook vrienden en collega’s verwachten dat ik au fait ben met elke trend, serie en ontwikkeling waarvan ze denken dat het gedeeld cultuurgoed is voor Ons Soort Mensen. Hoeveel je ook volgt, klikt, liket of luistert, het onrustige gevoel blijft dat je meer mist dan dat je meekrijgt.
Door al dat gejengel om aandacht gaat je concentratie roesten, je wordt afgeleid. En wie de hele tijd wordt afgeleid komt minder toe aan belangrijke zaken. In zijn boek Afgeleid (2014) geeft auteur Damon Young een simpele oplossing: prioriteiten stellen. Als je goed weet welke zaken aandacht verdienen, kun je je beter concentreren. Wie onvoldoende focust verdeelt de waarneming, waardoor inzichten incompleet en onbetrouwbaar worden.
Wie succesvol kan focussen kan zich afsluiten voor een heleboel zaken. En daar zit hem nou net de kneep. Want terwijl we daardoor linksom de overkill aan attentieclaimers passeren, worden we rechts ingehaald door de werkelijkheid: onze eigen filter bubble, ofwel informatieluchtbel. Hoe sterker je focus op bepaalde onderwerpen, hoe groter de kans op intellectueel isolement. Ongemerkt put je uit dezelfde bronnen en mis je onverwachte inzichten, andere standpunten en uitingen. Bekende wegen, meer van hetzelfde. De sterke polarisering van onze huidige samenleving laat zien dat grote groepen mensen al prima in staat zijn om zich vooral of uitsluitend te focussen op zaken waarvan ze vinden dat die hun aandacht verdienen. Met als gevolg eigen werkelijkheden, stug groepsdenken en massale afwijzing van de publieke zaak. Focus, de moeder van alle tunnelvisie.
Wat zou het mooi zijn als je je geest gewoon opdracht kon geven om bij de les te blijven. Filosofen als Seneca en Epictetus probeerden dat door zich een houding van onverstoorbaarheid aan te meten (ataraxia). Zenboeddhisten doen het door zich erin te bekwamen de aandacht volkomen te beheersen. Minder verheven geesten gaan gewoon over tot navelstaren. En in de jaren zeventig heette het je opsluiten in je eigen knusse wereldje nog cocooning. De term filter bubble mag dan tamelijk nieuw zijn, blikveldvernauwing is van alle tijden. De bijvangst van focus.
Dat het navelstaren in Nederland ongemerkt op eenzame hoogte is gekomen wordt treffend verwoord door Peter de Waard in zijn ‘De Kwestie’ (Volkskrant, 7 maart ’17). Ooit was Nederland koploper als het ging om een bijdrage aan hulp aan de armsten in de wereld. Als eerste land ter wereld haalde het in 1975 de VN streefnorm van 0,7% van het binnenlands product aan ontwikkelingssamenwerking. Hoewel Nederland hoort tot de rijkste landen, is armoede in de wereld volledig van de agenda verdwenen, ten gunste van de armoede in eigen land: het eigen pensioen, de eigen zorg, de eigen verkeerscongestie en de eigen arbeidsmarkt. Je aandacht richten, heet dat.
Hoezo focus? Het wordt hoog tijd dat het weer gaat schuren. Onrust moet.
LINKS
- Praten over de Derde Wereld is het nieuwe taboe.
- Volgens Steve Jobs draaide focus om ‘nee’ kunnen zeggen.
- We sluiten ons op in onze eigen informatiewereld.